Bernasako Arroila (Nabaskoze)

Hitz eta pitz Xabi López Saez de Asteasurekin

Zaborraren marmarra kontakatilua da, ezta? 

Duela urte bete Zabor Zerbitzuan lan egiten amaitu nuen, nire lan-bizitzak 180º-ko bira eman zuen eta orain beste esparru batean lan egiten dut. Zaborren inguruan zarata isolatzea benetan zaila egiten da, izan ere, arma politikoa bezala erabili izana ez du batere laguntzen. Behin aipatutako zarata isolatuta, emaitzak hortxe daude, edonoren esku. Nafarroako Foru Komunitatean Sakanan bilketa-selektibo tasa altuena dugu, hortaz, sakandarrok lan txukuna egin dugu horretan. Hobetzeko aspektuak badaude,  dena den Arbizuko Hondakin Transferentzia Gunean diharduten langileek horretan lanean daudela argi dut.

Analfabetoak gara naturaren ikasgaian?

Analfabeto hitza sekula gustatu ez zaidan hitza da. Agian txikitan irain bezala erabiltzen genuela gogoratzen dudalako. Deskonektatu hitza nahiago dut, jendeak naturarekiko konexioa galdu baitu. Egun,  baratzera ez gara joan behar etxean bazka izateko, edonondik ekarritako tomateak jan ditzakegu urte osoan zehar. Bizimodu eroso honek superurbanita bihurtu gaitu eta guregandik oso gertu ditugun baso, larre eta mendiak arrotz  ikustera eraman gaitu.

Eta natura euskaraz izendatzerakoan?

Nire kabuz hartutako erronka horietako bat izan da, ikasketetan gazteleraz ikasi nituen izen arraro horiei euskarazko itzulpena bilatu eta ikasi. Gaur egun aplikazio zein plataforma egokiak ditugu izen hauek ikasteko. Hegaztien arloan kasu, Aves de España (SEO Birdlife) aplikazioak izen zientifikoaz gain, espezie desberdinen izenak gazteleraz, ingeleraz eta euskaraz ematen ditu. Bide batez, txorien mundu magikoan murgiltzeko asmoa baduzue, aipatutako aplikazio biziki gomendatzen dizuet. Frikien artean azken moda, izen zientifikoa ikastea da, horrela mundu osoan ulertu ahal zaituzte ­Milvus milvus (Miru gorria) migrazioan ikusi duzula aipatzean.

Proiektu berriak eta ederrak, egin eta hautsi. Ingurumen hezkuntza behar da?

Azken bolada honetan indarra hartzen ari da ingurumen hezkuntzak, tresna interesgarria dela argi eta garbi dago. Basozainok, geroz eta gehiago aplikatzen hasi dugu gure eguneroko lanean, mantso baina abiadura hartzen goaz.

Irati turismoaren bila. Deialdia jendeak beste leku bat aukeratu dezan

Ez bakarrik Iratin, Urederrako Erreserba Naturalean ikusi dugun legez, masifikazioak ez dio inongo faborerik egiten ingurumenari. Pandemiak turismo aukerak asko murriztu ditu, bertako-turismoak halabeharrez indarra hartu du eta orain hori kudeatzea izango da gure erronka. Turismo hori dibertsifikatu beharra dago, Sakanan leku apartak ditugu bisitatzeko, hala nola, Etxarri Aranatzeko hariztia, Irañetako iturburua, Beriain…

                                                                 Mendi tuntuna (Txamantxoia, Izaba)

 Sentsibilitatea, nola lortu?

Soilik maite dena zaintzen dugula esaten da, eta esamolde horrekin erabat ados nago. Aise esaten da, zaila berriz helburua lortzea. Gazteek natura argazki finko bat ez dela ikasi behar dute, onura ekonomiko zein emozionala ematen digun errekurtso bezala ikusi behar dute.

Ikastetxeetan baratzak jartzea abiapuntu bat dela esan daiteke, gure txapiskolek  patatak ereiten direla jakitea (EZ landatu) aurrera pausu bikaina da.  Tekla egokia sakatzen jarraitu behar dugu.

Ahate kreoleak ibaian, pasaportea izanen ote dute?

Egun hauetan gure zeruetan kurriloak ikusten ari dira, haien tronpetak nahastezinak dira. Haiek argi uzten digute mugak gizakiok asmatutako kontzeptuak direla:

-Pasaportea badaramazu? Galdetzen  dio “V” erako formazioan doan kurrilo batek bere atzean doanari.

-Tira ixo, ez esan txorakeriarik  eta kenduidazu haizea aurrean , nekatzen hasia naiz eta.

Iruñean presak eztabaidagai, eta Sakanan zergatik ez?

Iruñea Sakana baino  urbanitagoa da. Hala ere, hirietan kolektibo kontserbazionistek indarra daukate, Sakanan baino askoz gehiago. Behintzat eztabaida sortzea lortu dute, ez da gutxi.

Presa bat botatzean emaitzak hurrengo egunean ikus daitezke, honen erakusgarri Orontzeko presa (Zaraitzu Ibarra), duela gutxi bota izan zen eta handik pare bat egunetara jada amuarrainek oztoporik gabeko bizilekua aurkitu zuten. Habitatak kalitate jauzi ikaragarria ematen du obra oso sinple batekin.

Baso itxian txalapartaren soinua

Oreka TX agian? Mmm… ez dut uste….

Txalaparta horren garaia, potentzia eta maiztasuna ezagututa soinujolea nor den asmatu dezakegu. Gure basoetan bost motatako txalaparta soinuak entzun ditzakegu, beraz   bost txalapartero desberdin dauzkagu. Arruntena okil handia da (Dendrocopos major), txalapartari nekaezina.

Okil berdea (Picus viridis) oso gutxitan jotzen du, baina samur detekta daiteke bere irrintzia  nahastezina baita.

Bestalde okil beltza (Dryocopus martius), okilen artean handiena dugu, txalaparta indar handiz astintzen du. Zorionez, gure mendi magaletan gero eta arruntagoa den hegaztia da. Kantua ere nahastezina da.

Okil txikia (Dendrocopos minor), etxe txolarrearen  tamainako txoria dugu, lehengusu txikia dela esango genuke. Gure ibai inguruak eta hariztiak maite ditu, kalitate handiko habitaten adierazlea dugu. Honen txalaparta askoz apalagoa da, bolumen baxuan jotzen du, tamainak kasu honetan garrantzia badu…

Azken paragrafoa Sakanako harribitxi  bati eskainiko diot; Okil ertaina (Dendrocopos medius). Tarteko tamaina duen okila dugu, haritz, ametz zein erkametz baso helduak maite dituen hegaztia da. Sakanan egindako azken prospekzioek zita gehiago ematen ari dira. Albiste bikaina, Nafarroako mehatxatutako faunaren katalogoan “Kaltebera” kategorian sailkatuta baitago.

                                                                                 Zapelatz arrunta (Altsasu)
                                            

Itzultzaile bat behar dut, ez ditut naturaren seinaleak ulertzen

Gaur egun, esparru guztietan bezala teknologiak honekin lagundu ahal gaitu. Txorien kantuak identifikatzen dituzten aplikazioak gure sakelako telefonoetan izan ahal ditugu. Birdnet aplikazioa gomendatzen dut, asmatze-tasa altua duen aplikazioa da, gainera kantuak gordetzeko aukera ematen du.

Are ikaragarriagoa da saguzarren ultrasoinuak detektatu eta identifikatzen dituen programa, hauek ere sakelako telefonoaren bidez erabil daitezke.

Ikusten duzunez, trikimailuak badaude baina egokiena naturan denbora luzeak ematea eta patxadaz hartzea da.

Sakanako baso eta mendietan ezkututako ”opariak” gure zain daude!

 ARGAZKIAK: Xabi López Saez de Asteasu